Zespół Ludowy „Prząśniczki”
Zespół ludowy Prząśniczki powstał w 1974 roku z inicjatywy Zofii Domin, która zajęła się prowadzeniem grupy. W jej skład weszły członkinie miejscowego Koła Gospodyń Wiejskich, do którego oprócz założycielki należały: Scholastyka Dubiłowicz, Emilia Kalwajtys, Jadwiga Mackiewicz, Teresa Milewska, Czesława Minksztyn, Helena Nazaruk, Helena Paliwoda, Irena Radomska, Władysława Radomska, Maria Rydzewska, Radosława Rynkiewicz, Krystyna Szczerbowska, Anna Szulińska, Janina Turynowicz, Sabina Wiśniewska, Czesława Wolińska, Krystyna Zaborowska, Zofia Żukowska oraz solistka Jadwiga Sapiejko.
Zespół początkowo nosił nazwę W moim ogródeczku, jednak z czasem obrał nazwę Prząśniczki, gdyż wykonywane przez niego pieśni w większości pochodziły od prządek, które śpiewały je podczas wykonywania codziennych obowiązków: robótek ręcznych, przędzenia wełny i lnu, a także darcia pierza.
Członkinie zespołu ludowego Prząśniczki w swojej pracy twórczej postanowiły kontynuować tradycje wokalno-obrzędowe ziem północnej Suwalszczyzny. W skład repertuaru grupy weszły utwory szczególnie bliskie ich sercu, a mianowicie były to piosenki, przyśpiewki ludowe, ballady, pieśni obyczajowe, religijne i patriotyczne wyniesione z rodzinnych domów, zapamiętane w dzieciństwie i w latach młodości, zasłyszane od babć, matek oraz znajomych. Były to między innymi takie utwory, jak: W moim ogródeczku rośnie różyczka, Kędy ty Jasiu pojedziesz, Jestem sobie parobeczek, Świeć miesiączku w okno moje, Sła dziewcyna drogą, siwe wołki gnała, Chwała Bogu wiecór idzie, Rozkwitały pąki białych róż, czy też Gdzie mój Jasieniek psenickie sieje.
W skład repertuaru grupy weszły też zrekonstruowane dawne obrzędy ludowe. Widowiska obrzędowe: Pieczenie chleba, Darcie pierza, Zmówiny (tzw. oględy), Tarcie lnu i obróbka włókna lnianego z przędzeniem na kołowrotku, Wiejskie wesele, Chodzenie z gwiazdą kolędniczą, Chodzenie z Herodem oraz Chodzenie z Allelują w znakomity sposób pozwoliły ocalić przed zapomnieniem wiele elementów kultury naszych przodków, a także zachować pamięć o ich codziennych obowiązkach.
Początkowo zespół ludowy Prząśniczki występował wyłącznie na rozmaitych lokalnych akademiach i uroczystościach okolicznościowych. Sytuacja ta zmieniła się w 1977 roku, kiedy to grupa przeszła pod opiekę Gminnego Ośrodka Kultury w Kowalach Oleckich, co stworzyło członkiniom zespołu możliwość uczestniczenia w festiwalach oraz przeglądach kultury ludowej.
Przed szerszą publicznością zespół zadebiutował w dniach 5-6 sierpnia 1978 roku podczas 1. Suwalskiego Jarmarku Folkloru w Węgorzewie. Zespół z artystycznym rozmachem zaprezentował widowisko Pieczenie chleba. Przedstawiony obrzęd obejmował proces wyrobu chleba począwszy od wymieszania ciasta, a skończywszy na jego wypieku i degustacji. Drugim obrzędem, który został zaprezentowany przez grupę podczas Jarmarku Folkloru, było Przędzenie na kołowrotku. Oba widowiska spotkały się z aplauzem publiczności oraz uznaniem jurorów, którzy postanowili nagrodzić artystki wyróżnieniem. Na Suwalskich Jarmarkach Folkloru Prząśniczki występowały wielokrotnie. Na tamtejszej scenie członkinie zespołu zaprezentowały takie widowiska, jak: W moim ogródeczku, Sła dziewcyna drogą, siwe wołki gnała, a także obrzęd całego dnia wielkanocnego.
W ciągu czterdziestu pięciu lat działalności twórczej skład osobowy Prząśniczek zmieniał się kilkakrotnie. Do zespołu między innymi należały: Janina Kalejta, Lucyna Dubiłowicz, Danuta Dubiłowicz, Helena Mackiewicz, Celina Mackiewicz, Maria Skrocka, Krystyna Skrocka, Janina Dymitruk, Renisława Drobiszewska, Weronika Koloszewska, Anna Sznurkowska, Maria Rykaczewska, Teresa Zaborowska, Jolanta Zaborowska, Leokadia Liszewska, Janina Fiedorczyk, Alicja Podbielska, Katarzyna Krzywicka, Mariola Skorupska, Helena Jeleniec, Maria Kaczmarczyk, Lucyna Jabłońska, Teresa Gałaszewska, Helena Buksza, Amelia Jaśkiewicz, Teresa Stasiewicz, Teodozja Sołtysiak oraz Ewa Stankiewicz. W inscenizacjach obrzędów i zwyczajów ludowych brały także udział Aniela Rutkowska oraz Janina Grzelak. Przez lata zespołowi akompaniowali instrumentaliści: Sylwester Jaśkiewicz, Józefa Maciejko oraz Władysław Miliszewski. Obecnie w zespole śpiewają: Zofia Domin, Helena Anuszkiewicz, Eugenia Malinowska, Anna Zubowicz, Jadwiga Sejwa oraz Zofia Dźwilewska.
Przez wszystkie lata działalności członkinie grupy pozostały wierne idei, która przyświecała Zofii Domin w chwili założenia zespołu folklorystycznego. Prząśniczki pieczołowicie dbają o to, by kultura ludowa nie stała się wyłącznie skostniałym reliktem przeszłości, zepchniętym na peryferia życia kulturalnego, a następnie zapomnianym. Pasją członkiń zespołu stało się wyszukiwanie oraz gromadzenie pieśni i melodii, które bezpowrotnie odchodziły wraz z tymi, którzy je śpiewali. Repertuar zespołu liczy około trzystu pieśni. Na szczególną uwagę zasługują pieśni obrzędowe, religijne oraz patriotyczne, mające bardzo głęboką wymowę moralną.
Zespół ludowy Prząśniczki jest laureatem wielu festiwali i przeglądów, spośród których należy wymienić: Ogólnopolski Festiwal Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu Dolnym (I, II, trzykrotnie III miejsce, wyróżnienie), Festiwal Kapel i Śpiewaków Ludowych w Jezioranach (I miejsce), Wojewódzki Przegląd Kapel i Ludowych Zespołów Śpiewaczych w Kętrzynie (I miejsce), Międzynarodowy Festiwal Folkloru Euroregionu Bałtyk w Elblągu (II miejsce), Makroregionalny Przegląd Widowisk Kolędniczych „Herody” w Węgorzewie (I miejsce). Zespół trzykrotnie został uhonorowany prestiżową nagrodą „Złotego Jelonka”, przyznawaną za szczególną troskę w pielęgnowaniu rodzimej tradycji podczas Międzynarodowego Jarmarku Folkloru w Węgorzewie. Ponadto Prząśniczki zostały uhonorowane odznaką „Zasłużony dla Kultury Polskiej”, zaś założycielka i kierowniczka zespołu Zofia Domin otrzymała Brązowy Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”. Odznaczenia zostały przyznane przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Młodzieżowy Zespół Ludowy „Jarka”
Kultywowanie tradycji, propagowanie jej pośród najmłodszych członków lokalnej społeczności oraz zaszczepianie w nich miłości do swojej małej ojczyzny. Wyżej wymienione cele przyświecały folklorystce Zofii Domin w chwili założenia zespołu ludowego, w skład którego weszła młodzież z Kowali Oleckich i okolicznych miejscowości. Zważywszy na fakt, iż w przedsięwzięcie zaangażowane zostały osoby młode, spośród których większość miała znikomą wiedzę o kulturze ludowej i tradycjach przodków, nie było to zadanie proste do zrealizowania. Oficjalną datą powstania grupy jest 14 października 2001 roku, kiedy to odbyła się pierwsza próba nowo założonego zespołu. Do pierwotnego składu grupy należały: Marta Anuszkiewicz, Edyta Bitowska, Agnieszka Giedrojć, Katarzyna Grabowska, Katarzyna Kurmiłowicz, Alicja Liszewska, Anna Szwejser, Patrycja Czerwińska, Alicja Pietranis, Paulina Szukajtys oraz Katarzyna Szulińska.
Mimo początkowych trudności pani Zofii Domin udało się zmobilizować dziewczęta do systematycznego uczestniczenia w spotkaniach, podczas których nie tylko uczyły się one śpiewu ludowych pieśni, ale także poznawały kulturę oraz tradycje swoich przodków. Umiłowanie swojej małej ojczyzny skłoniły inicjatorkę przedsięwzięcia do tego, by nadać grupie nazwę Jarka, na cześć przepływającej przez Kowale Oleckie rzeki Jarki.
Od początku swojego istnienia grupa cieszyła się przychylną opinią jurorów, na którą zresztą jej członkinie sumiennie zapracowały. Młodzieżowy zespół ludowy zadebiutował w 2002 roku podczas XXV Międzynarodowego Przeglądu Widowisk Obrzędowych Święto Wiosny w Węgorzewie. Dziewczęta z artystycznym rozmachem zaprezentowały widowisko obrzędowe Chodzenie z Allelują, za które jurorzy przyznali im I miejsce. W tym samym roku zespół Jarka wystąpił również na Międzynarodowym Jarmarku Folkloru w Węgorzewie, podczas którego został wytypowany do reprezentowania naszego regionu na Ogólnopolskim Festiwalu Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu Dolnym nad Wisłą, gdzie w kategorii „Duży Mały” wyśpiewał I miejsce. Dziewczęta swój sukces w Kazimierzu Dolnym powtórzyły w 2017 roku. W 2007 roku zespół w tej samej kategorii wyśpiewał II miejsce. Ponadto grupa występowała na wielu festiwalach i przeglądach, spośród których należy wymienić: Międzynarodowy Festiwal Folkloru Euroregionu Bałtyk w Elblągu (III miejsce), Spotkania Folklorystyczne w Orzyszu (I miejsce w kategorii zespołów śpiewaczych, wyróżnienie w kategorii „Mistrz – Uczeń”), Jarmark Twórców Ludowych w Wydminach, czy też Międzynarodowy Przegląd Widowisk Kolędniczych „Herody” w Węgorzewie. Uhonorowaniem pracy twórczej dziewcząt był „Złoty Jelonek” przyznany na Jarmarku Folkloru w Węgorzewie za całokształt twórczości oraz za szczególną troskę w pielęgnowaniu rodzimej tradycji. Powyższą nagrodę zespół otrzymał dwukrotnie. W 2014 i 2019 roku dziewczęta z zespołu „Jarka” wraz z paniami z grupy folklorystycznej „Prząśniczki” wyśpiewały III miejsce w kategorii zespołów śpiewaczych podczas Ogólnopolskiego Festiwalu Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu Dolnym.
W 2016 roku zespół uhonorowany został brązową odznaką „Zasłużony dla Kultury Polskiej”. Odznaczenie zostało przyznane przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Zespół Ludowy „Na Przyboś”
Zespół „Na Przyboś” powstał w 2017 roku z inicjatywy Joanny Sinderewicz. Celem działania grupy było kultywowanie artystycznego dorobku śpiewaka Józefa Sinderewicza, ojca założycielki zespołu. Grupa w swojej twórczości pielęgnuje tradycje wokalne północnej Suwalszczyzny oraz typowe dla pogranicza Polski i Litwy. Teksty utworów pochodzą z mającej ponad 200 lat kantyczki z pieśniami nabożnymi. W repertuarze grupy znajdują się pieśni religijne, ludowe, okolicznościowe oraz patriotyczne. Zespół pieczołowicie dba, by podczas wykonywania utworów jak najwierniej odtworzyć stare melodie oraz pełne archaicznych słów teksty.
Zespół Ludowy „Na Przyboś” występuje podczas lokalnych wydarzeń kulturalnych oraz przeglądów twórczości ludowej. W 2021 roku będzie reprezentował nasze województwo podczas Ogólnopolskiego Festiwalu Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu Dolnym. Grupa krok po kroku zdobywa sceniczne doświadczenie oraz cały czas rozwija swoje wokalne umiejętności.
Śpiewaczka Ewelina Szymanowska
Ewelina Szymanowska, solistka, twórczyni ludowa z Lakieli. Jej pasją i zainteresowaniem są tradycje wokalno-obrzędowe, głównie regionu północnej Suwalszczyzny. Współtworzy zespół „Jarka” oraz „Prząśniczki”, z którymi uczestniczyła w koncertach konkursowych Ogólnopolskiego Festiwalu Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu Dolnym. W 2008 roku wraz z zespołem „Jarka” w kategorii „Mistrz – Uczeń” wyśpiewała 2. miejsce, w 2017 roku zespołowi udało się zająć 1. miejsce, zaś w 2019 roku z zespołem „Prząśniczki” w kategorii zespołów ludowych 3. miejsce. W 2020 roku jako solistka będzie reprezentowała województwo warmińsko-mazurskie na festiwalu kazimierskim w kategorii solistów. Od najmłodszych lat udziela się w współtworzeniu kultury regionu. Jest osobą bardzo aktywną społecznie, od najmłodszych lat angażowała się w szereg działań organizowanych przy Gminnym Centrum Kultury w Kowalach Oleckich. Jej talent jest nieoceniony, śpiewa pięknie i czysto, dba o poprawność tekstów pod względem językowym, przykłada uwagę do cech folklorystycznych, nawet tych najstarszych utworów, by zachować ich kulturową wartość. Swoją pasją i zaangażowaniem w propagowaniu folkloru zaraża innych ludzi. Współorganizuje i bierze czynny udział w szkoleniu młodych dziewczyn z Kowali Oleckich, które chcą śpiewać w zespole „Jarka”. Chętnie dzieli się swoją wiedzą. Jest osobą skrupulatną, szlifuje swój warsztat wokalny na próbach zespołu, często poświęcając przy tym swój wolny czas. Jej postawa wobec popularyzowania kultury ludowej jest godna podziwu. Swoją twórczością zmusza odbiorców do refleksji nad własną tożsamością regionalną. Mimo imponującego talentu wokalnego, jest przy tym osobą skromną. Uśmiech i pozytywne nastawienie to nieodzowny element postawy życiowej Eweliny.
O nich będziemy zawsze pamiętali…
Śpiewak Józef Sinderewicz z Monet (1928 – 2020)
Spośród kontynuatorów niematerialnego dziedzictwa kulturowego na szczególną uwagę zasługiwał Józef Sinderewicz, śpiewak ludowy z Monet. Urodził się on 14 lipca 1928 roku w Jodoziorach na Suwalszczyźnie. Po II wojnie światowej osiedlił się on we wsi Monety, gdzie prowadził gospodarstwo rolne.
Józef Sinderewicz wychował się w rodzinie, w której bardzo wiele uwagi poświęcano kultywowaniu tradycji oraz kultury przodków. Wszyscy jej członkowie znali pieśni ludowe, religijne, patriotyczne i okolicznościowe, które śpiewali zarówno podczas wykonywania codziennych obowiązków, jak i w trakcie świąt związanych z obchodami roku liturgicznego.
Kariera śpiewacza Józefa Sinderewicza rozpoczęła się dość późno, a mianowicie w 1995 roku, kiedy to artysta dołączył do Zespołu Seniora funkcjonującego przy Domu Pomocy Społecznej w Kowalach Oleckich. Pan Józef został dostrzeżony przez Eugeniusza Zarachowicza, animatora kultury z Wojewódzkiego Ośrodka Kultury w Suwałkach. Za jego pośrednictwem śpiewak nawiązał współpracę z folklorystą Mirosławem Nalaskowskim, który pokierował jego dalszą karierą.
Pan Józef jako solista zadebiutował w 1996 roku na Międzynarodowym Jarmarku Folkloru w Węgorzewie, podczas którego został wytypowany do reprezentowania naszego województwa na Ogólnopolskim Festiwalu Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu Dolnym, najważniejszym festiwalu kultury ludowej w Polsce. Tam śpiewak zaprezentował trzy utwory: „Panie ojcze siodłaj konia”, „Stoi ogródeczek u pani malowany” oraz „Hej, wy woźnicy”. Za ich wykonanie jurorzy przyznali mu II miejsce, doceniając tym samym jego niepowtarzalny talent oraz unikalny repertuar. Na festiwalu w Kazimierzu Dolnym Józef Sinderewicz wystąpił jeszcze kilkakrotnie. Artyście ponownie udało się wyśpiewać II nagrodę oraz wyróżnienie. W 2012 roku w kategorii śpiewaków solistów artysta zdobył pierwszą nagrodę. Ponadto śpiewak występował na wielu innych przeglądach i festiwalach twórczości ludowej, spośród których należy wymienić: Ogólnopolski Przegląd Artystycznego Ruchu Seniorów „ARS 98” w Bydgoszczy (główna nagroda w kategorii solistów), Wojewódzki Przegląd Kapel Ludowych i Ludowych Zespołów Śpiewaczych w Kętrzynie, czy też Przegląd Zespołów i Solistów w Węgorzewie. Uwieńczeniem pracy twórczej Józefa Sinderewicza był „Złoty Jelonek” przyznawany podczas Międzynarodowego Jarmarku Folkloru w Węgorzewie. Nagrodę tę śpiewak otrzymał za szczególną troskę w pielęgnowaniu rodzimej tradycji.
Zdaniem folklorystów, śpiewak potrafił najlepiej odtworzyć tradycję wokalną północno-zachodniej Suwalszczyzny. Józef Sinderewicz śpiewał zgodnie z dawną techniką wykonawczą. Posiadał on umiejętność śpiewania wielogłosowego, typowego dla pogranicza kulturowego Polski i Litwy. Mocnym, przenikliwym głos śpiewaka połączony z unikalnym repertuarem wywoływał niezapomniane wrażenie.
Artysta zmarł 8 maja 2020 roku. Został pochowany na cmentarzu parafialnym w Szarejkach.
