W 1914 roku Suwałki i Suwalszczyzna znajdowały się w granicach Rosji. Wybuch I wojny światowej, w której przeciwko sobie stanęli wszyscy trzej zaborcy, dawał nadzieję na odzyskanie niepodległości i odbudowę Ojczyzny.
Pierwsze miesiące światowego konfliktu na Suwalszczyźnie charakteryzowały się zmiennością sytuacji. Rosyjską ofensywę rozpoczętą 17 sierpnia 1914 r. zahamowała, wygrana przez Niemców, bitwa pod Tannenbergirm (26-31 sierpnia). Za cofającymi się wojskami rosyjskimi 12 września wkroczyli do Suwałk Niemcy. Ich pobyt na terenie Suwalszczyzny nie trwał długo. W ciągu października Rosjanie ponownie dotarli do linii wielkich jezior mazurskich i Węgorapy. Zima osłabiła natężenie działań zbrojnych. Dopiero na początku lutego 1915 r. Niemcy przeprowadzili wyprzedzające uderzenie na wojska rosyjskie i już 15 tego miesiąca byli w Suwałkach. Po letnich walkach na wschodzie guberni suwalskiej, linia frontu ustabilizowała się i Suwalszczyzna ponownie znalazła się pod okupacją niemiecką.
Terytorialnie zdobycze niemieckie podporządkowano administracyjnie głównodowodzącemu wschodem (Oberbrfehlshaber Ost) i stąd cały obszar mu podległy zwano Ober-Ostem. W jego strukturze gubernia suwalska tworzyła samodzielny okręg wojskowy (Militarverwaltung Suwałki). Od 1 maja 1916 roku wcielono ją do okręgu Wilno-Suwałki, a rok później – do wielkiego okręgu wojskowego Litwa. Niemcy, podobnie jak wcześniej Rosjanie, w myśl zasady „dziel i rządź” antagonizowali w ten sposób dodatkowo oba zamieszkujące tu narody: Polaków i Litwinów.
Klęska Niemiec w wojnie (rozejm 11 listopada 1918 r.) nie kończyła okupacji Suwalszczyzny, mającej strategiczne znaczenie dla wycofujących się z Ukrainy wojsk niemieckich. Region poddany został bezwzględnemu terrorowi przez ewakuujące się z Ukrainy, zdemoralizowane oddziały niemieckie oraz tworzone na miejscu ochotnicze oddziały Grenzschutzu. W tych warunkach, od połowy listopada 1918 r. próbował działać, za niemieckim przyzwoleniem, polski samorząd pod nazwą Tymczasowej Rady Obywatelskiej Okręgu Suwalskiego, kierowanej przez prezesa Adolfa Świdę. Jej osiągnięcia, uwzględniając okoliczności pracy, były ogromne. W ciągu dwóch miesięcy zorganizowała administrację, sądownictwo, policję, zarząd leśny, zarząd wodny, rozpoczęła tworzenie oświaty, służby zdrowia, służb komunalnych. Miała wybitny udział w utworzeniu w Zambrowie – poza granicami okupacji niemieckiej – 1. Pułku Strzelców Suwalskich, późniejszego 41. Suwalskiego Pułku Piechoty im. Marszałka Józefa Piłsudskiego. 16 lutego 1919 r., miesiąc po krajowych, odbyły się na Suwalszczyźnie wybory do Sejmu Ustawodawczego. Władzy Rady Obywatelskiej nie uznawała tylko północno-wschodnia część powiatu sejneńskiego. Tu, gdzie przebiegała polsko-litewska granica etniczna, administracja niemiecka przystąpiła do ponownych prób wywołania ostrego konfliktu między obu narodami.
Najpoważniejszym krokiem na tej drodze było oddanie Litwinom administracji, najpierw w lutym 1919 r. w powiecie sejneńskim, a w marcu – powiatach augustowskim i suwalskim. Rozwiązaniem sporu zajęła się obradująca w Paryżu konferencja pokojowa. Przedłużające się targi o kształt linii demarkacyjnej ustalonej ostatecznie 18 lipca 1919 r. jako tzw. Linia Focha oraz działalność Niemców i Litwinów przyniosły wzrost napięcia na Suwalszczyźnie. Ujawniło się ono, w przeddzień niemieckiej ewakuacji z Suwałk (Augustów opuścili 25 lipca), wybuchem w nocy z 22 na 23 sierpnia powstania sejneńskiego. Jego organizatorem była Polska Organizacja Wojskowa. Do 9 września regularne oddziały polskie obsadziły linię demarkacyjną z 18 lipca. Był to koniec I wojny światowej na Suwalszczyźnie i włączenie jej do Państwa Polskiego. Symboliczne potwierdzenie tego doniosłego faktu stanowiła wizyta w Suwałkach 12-13 września 1919 r. Józefa Piłsudskiego, Naczelnika Państwa.
Chcąc przybliżyć społeczeństwu te fakty Polskie Towarzystwo Numizmatyczne w Suwałkach wraz z Kołem PTN w Ełku oraz Oleckim Stowarzyszeniem Aktywnych „ZAMEK” przygotowało wystawę numizmatyczno–filatelistyczną. Po zaprezentowaniu jej w Suwałkach i Olecku zainstalowano eksponaty w Galerii „Pod Skosem” w Gminnym Centrum Kultury w Kowalach Oleckich. Zaplanowany wernisaż wystawy zaplanowany na 17 marca 2020 roku mimo, że został już przygotowany, ze względu na pandemię nie mógł się odbyć. Pomimo tego wystawę można było obejrzeć od marca 2020 do końca stycznia 2021 r.
Wystawę można podzielić na dwie części: numizmatyczną oraz filatelistyczną. W części numizmatycznej pokazano kącik patriotyczny: monety prezentujące Flagę, Godło oraz Hymn Polski, monety z serii „Stulecie Odzyskania Przez Polskę Niepodległości” przedstawiające „ojców polskiej niepodległości, upamiętniające ważne wydarzenia początków II Rzeczypospolitej oraz z całej stuletniej historii Polski np. Bitwa Warszawska, II Wojna Światowa, papież Jan Paweł II, powstanie NSZZ „Solidarność, ,wstąpienie do NATO, Unii Europejskiej, banknoty kolekcjonerskie o tematyce niepodległościowej. Zaprezentowano medale wybite z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości oraz najnowszy medal poświęcony stuleciu odzyskania przez Suwałki niepodległości w 2019 r. Zaprezentowano również pierwsze banknoty polskie.
W części filatelistycznej pokazano pierwsze polskie znaczki (polskie nadruki na znaczkach zaborców), wydania przedrukowe (nadruki z nową wartością), znaczki przedstawiające orła na tarczach, orła w wieńcu, znaczki i bloczki poświęcone rocznicom niepodległościowym, znaczki z twórcami niepodległej Polski. Kilka tablic poświęcono kartom pocztowym i FDC o przedmiotowej tematyce. Nie zabrakło też suwalskich kart pocztowych z okolicznościowym stemplem wydanych staraniem suwałczanina, znanego Numizmatyka i filatelisty Stanisława Łobacza. Przedstawiają one rocznice odzyskania niepodległości, Wojsko Polskie na Suwalszczyźnie, pomnik J. Piłsudskiego w Suwałkach oraz znaczki personalizowane. Całość uzupełniały piękne foldery Poczty Polskiej ze znaczkami, między innymi z dwoma blokami „Pierwsze dni niepodległości”, przedstawiającymi Suwałki i Powstanie Sejneńskie.
Całość eksponatów została pięknie wyeksponowana w antyramach oraz nowych, pięknych gablotach. Eksponaty na wystawę udostępnili: Zofia Michorowska, Stanisław Łobacz, Józef Smarżewski, Włodzimierz Marczewski oraz Marek Nowicki.
Andrzej Matusiewicz
Marek Nowicki
